Auteursrecht : hoe je creaties beschermen?

Ben je een zelfstandige creatieveling of werk je in een sector waar originaliteit centraal staat? Of je nu een logo ontwerpt, een handleiding schrijft, een muziekstuk componeert of een meubel maakt, het is essentieel om te weten of en hoe je werk kan beschermd worden. Auteursrechten zijn er niet alleen voor bekende artiesten, ze gelden voor elke ondernemer die iets origineels creëert.

Wat is beschermd?

De wet beschermt werken (houders met auteursrechten) of persoonlijke prestaties (houders met naburige rechten), en regelt de manier waarop ze gecreëerd, geëxploiteerd of bewaard worden.

Een werk is auteursrechtelijk beschermd wanneer het voldoet aan twee criteria :

• origineel zijn, wat betekent dat het een eigen creatieve inspanning weerspiegelt,
• én persoonlijk zijn, in die zin dat het de persoonlijkheid van de maker weerspiegelt. Het is dus niet het idee of het concept aan de basis van het werk, maar wel de expressie of vormelijke uitdrukking ervan die wordt beschermd.

📌 Concreet? De FOD Economie vermeldt op haar website onder andere volgende voorbeelden:

• in het literaire domein: romans, gedichten, toneelstukken, wetenschappelijke teksten, utilitaire teksten (zoals gebruiksaanwijzingen), lezingen of elk ander geschrift;
• in het grafische, picturale of visuele domein: schilderijen, tekeningen, lithografieën, gravures, foto’s, stripverhalen, logo’s, aardrijkskundige kaarten of elke andere creatie in een visuele vorm;
• in het muziek- of klankdomein: muzikale composities van om het even welke aard, liedjes, opera’s, jingles, gsm–tonen, enz.;
• in het audiovisuele domein: speelfilms, documentaires of andere, tekenfilms, animatiefragmenten, videospellen, PowerPointpresentaties, enz.;
• in andere creatieve domeinen: beeldhouwwerken, architecturale werken, toegepaste kunst (zoals design), choreografieën, computerprogramma’s, enz.

Wanneer is een werk beschermd?

De bescherming geldt automatisch vanaf het moment van creatie, op voorwaarde dat het werk aan de twee hierboven genoemde criteria voldoet: originaliteit en de persoonlijke expressie van de maker. Er is geen registratie, depot of copyrightvermelding nodig. Je rechten ontstaan dus zonder formaliteit.

👉 Toch kan het nuttig zijn om bewijsstukken te bewaren (zoals schetsen, e-mails of bestanden met datum) in geval van betwisting over het auteurschap. Je kan natuurlijk ook de creatiedatum van een werk bewijzen via het i-DEPOT.

Welke rechten heb je als auteur?

Scheppen betekent ook rechten krijgen. De Belgische (en Europese) wetgeving maakt een onderscheid tussen twee grote categorieën:

🎨 Morele rechten (niet overdraagbaar)

Zij vormen in zekere zin de persoonlijke bescherming van de auteur (bescherming van zijn persoon) en de integriteit van het werk.  Je kan:

• het auteurschap van het werk opeisen,
• je verzetten tegen wijzigingen die de integriteit van het werk aantasten.

Deze rechten kunnen niet worden overgedragen.

💼 Vermogensrechten (overdraagbaar)

Deze rechten omvatten alle exploitatierechten van het werk en de bijbehorende financiële vergoeding. Het betreft ondermeer de :

• reproductie,
• verspreiding (ook online),
• bewerking of aanpassing,
• beschikbaarstelling aan het publiek.

Deze rechten kunnen worden overgedragen of in licentie gegeven, gratis of tegen betaling.

📎 Let op: Elke overdracht moet schriftelijk worden vastgelegd en duidelijk worden afgebakend (duur, territorium, gebruiksvorm).

Wat als je niet alleen creëert?

🧑‍🤝‍🧑 Gezamenlijk werk

Wanneer meerdere personen bijdragen aan één werk, spreken we van een gezamenlijk auteurschap. Dit blijft beschermd tot 70 jaar na het overlijden van de laatst levende coauteur.

📌 Leg best op voorhand schriftelijk vast wie welke rechten heeft.

🔁 Afgeleid werk

Een bestaand werk vertalen, bewerken of transformeren? Dan ontstaat een afgeleid werk. Let op: de toestemming van de oorspronkelijke auteur is verplicht, zolang het werk beschermd is.

🎯 Voorbeeld: een roman omvormen tot een stripverhaal, of een muziekstuk herwerken voor een reclamespot.