De feitelijke vereniging: de maatschap zonder rechtspersoonlijkheid

De Maatschap is het basismodel van een personenvennootschap. Ze is interessant voor wie met een of meerdere mensen wil samenwerken en in het kader daarvan specifieke afspraken wil maken. Het voordeel is dat daaraan weinig beperkende regels zijn verbonden en dat de formule een grote vrijheid van bestuur toelaat. De belangrijkste doelstelling van een Maatschap is het maken van winst, die daarna tussen de maten wordt verdeeld.

De maatschap en de varianten

Je kan kiezen voor een Maatschap met of zonder rechtspersoonlijkheid.

• De benaming 'Maatschap' wordt vaak gebruikt om te verwijzen naar een Maatschap zonder rechtspersoonlijkheid: de feitelijke vereniging.
• De Vennootschap onder firma (VOF) en de commanditaire vennootschap (CommV) - die vroeger GCV heette - zijn specifieke vormen van maatschappen die wél rechtspersoonlijkheid hebben. Deze worden behandeld in een apart artikel.

De Maatschap zonder rechtspersoonlijkheid is in de praktijk een feitelijke vereniging van personen met een gemeenschappelijke passie of doelstelling.

De feitelijke vereniging : overzicht 

Algemeen

De feitelijke vereniging is niet aan specifieke regelgeving onderworpen. Bij de oprichting moeten geen specifieke formaliteiten worden vervuld, al wordt wel sterk aangeraden een overeenkomst (maatschapsovereenkomst) en statuten op te stellen.

Dat contract vermeldt de taken en verantwoordelijkheden van de betrokkenen, in dit geval van de maten. Dat contract tussen de betrokkenen heeft wettelijke waarde. Het gewoon verbintenissenrecht (Burgerlijk Wetboek) is van toepassing op de uitvoering ervan.

De statuten maken deel uit van het contract of worden apart opgemaakt. Ze zijn bedoeld om de interne werking van de vereniging te definiëren. Ze bevatten met name basisinformatie zoals die ook in de statuten van vzw's voorkomt.

Net als in vzw's zijn er effectieve leden (die de maatschapsovereenkomst ondertekenen) en aangesloten leden (die een band hebben met de vereniging en ze soms financieel ondersteunen). De btw-administratie moet door de feitelijke vereniging op de hoogte worden gebracht van elke wijziging in het ledenbestand.

De feitelijke vereniging moet worden geregistreerd in de Kruispuntbank Ondernemingen (KBO) en een ondernemingsnummer aanvragen aan een ondernemingsloket. Een feitelijke vereniging moet ook worden aangegeven bij de RSZ indien ze bezoldigde werknemers in dienst heeft. Indien de activiteiten van de feitelijke vereniging aan btw onderworpen zijn, moet ze ook een btw-nummer aanvragen. 

Elk lid van de vereniging kan de lasten of het aandeel in de lasten dat hij/zij effectief betaalde fiscaal van zijn/haar eigen rekeningen aftrekken.

De afwezigheid van rechtspersoonlijkheid zorgt ervoor dat de vereniging:

• geen eigen vermogen heeft
• geen juridische handelingen kan stellen en dus geen contracten met derden kan afsluiten uit eigen naam. Indien de leden een eigendom willen verwerven, worden alle leden daar in onverdeeldheid eigenaar van.
• niet als dusdanig gerechtelijk kan worden vervolgd, noch uit eigen naam juridische stappen kan ondernemen
• de leden geen beperkte aansprakelijkheid biedt (cf. 1.2).

Aansprakelijkheid

De aansprakelijkheid van de leden is onbeperkt, wat inhoudt dat de leden met hun hele vermogen persoonlijk aansprakelijk zijn voor de schulden van de vereniging.

Er is echter geen solidariteitsprincipe. Principieel is elk lid in gelijke mate aansprakelijk voor de schulden van de vereniging en voor gezamenlijk aangegane verbintenissen.

Wanneer een lid uit naam van de vereniging optreedt, stelt hij/zij de leden collectief aansprakelijk. Daardoor is hij/zij niet als enige aansprakelijk in conflicten tussen leden, bijvoorbeeld, in het kader van een aankoop.

Wanneer gezamenlijke beslissingen werden genomen, geldt een solidaire aansprakelijkheid die impliceert dat schuldeisers de betaling van hun totale vordering om op het even welk lid van de vereniging (doorgaans diegene met de meeste middelen) kunnen verhalen.

In het geval van schade geldt de aansprakelijkheid vaak individueel, wat betekent dat het lid dat in de fout ging doorgaans als enige zal worden vervolgd.

Fiscaliteit

Op fiscaal vlak mag een feitelijke vereniging niet worden gelijkgesteld met een vzw. Ze heeft niet dezelfde rechtspersoonlijkheid als een vzw. Dat houdt in dat, op fiscaal vlak, geen rekening wordt gehouden met de feitelijke vereniging op zich, maar enkel met haar leden. Inkomsten worden belast uit hoofde van elk lid van de feitelijke vereniging, in functie van wat ieder genereerde.

Sinds 2018 kan een feitelijke vereniging er echter voor kiezen om toch tijdelijk (voor minstens 6 jaar) als een afzonderlijke entiteit te worden belast. Ze is dan onderworpen aan de rechtspersonenbelasting. In dat geval kan ze voorafbetalingen doen (gelieven contact op te nemen met de dienst voorafbetalingen).

Dat betekent, bijvoorbeeld, dat een verhuurder die een gebouw verhuurt aan een feitelijke vereniging die die keuze maakte, wordt belast op het totale netto huurbedrag dat hij/zij ontvangt. Zijn de leden daarentegen allemaal natuurlijke personen, dan wordt de verhuurder gunstiger belast en betaalt hij/zij enkel belastingen op basis van het kadastraal inkomen. Een verhuurder die aan vzw verhuurt, wordt in principe trouwens belast op basis van de werkelijke huurinkomsten.

In de praktijk

Een voorbeeld. Artsen die willen samenwerken, kunnen dat op verschillende manieren doen. Ze kunnen een vennootschap oprichten (een BV of VOF, bijvoorbeeld, met een btw-nummer voor de vennootschap en waarbij de behandeling door de vennootschap wordt gefactureerd). Of ze richten een feitelijke vereniging op, waarbij elke arts in eigen naam zijn/haar honoraria ontvangt. In dat geval hoeft de vennootschap geen btw-nummer aan te vragen. Dat moet elke arts apart doen, of die het beroep nu uitoefent als natuurlijke persoon of binnen de vennootschap.

Let op: ook kostendelende verenigingen zijn btw-plichtig. Het gaat om feitelijke verenigingen die de kosten met betrekking tot de samenwerking tussen de partners (gebouw, personeel, apparatuur ...) met elkaar delen. Ook de artsen moeten een btw-nummer aanvragen, tenzij ze uitsluitend therapeutische handelingen stellen. In dat laatste geval is een btw-nummer niet vereist.

Interne Maatschap en tijdelijke Maatschap

Uit het nieuwe Wetboek van vennootschappen en verenigingen (WVV) zijn de interne vennootschap en de tijdelijke handelsvennootschap definitief verdwenen en vervangen door de maatschap zonder rechtspersoonlijkheid. De maatschap is flexibel genoeg om te worden omgevormd tot een 'interne' maatschap indien ze wordt geleid door een zaakvoerder die uit eigen naam optreedt en geen melding maakt van andere (interne) vennoten óf tot een 'tijdelijke' maatschap voor de duur van een bepaalde opdracht* (een bouwwerf, een project).

• Een interne maatschap: vóór de hervorming van de WVV werd die vennootschapsvorm vaak in het kader van successieplanning gebruikt. Voortaan moet ze in het Belgisch Staatsblad worden gepubliceerd en zal de populariteit ongetwijfeld dalen.
• De tijdelijke maatschap: die maatschap wordt voor bepaalde duur of in het kader van een specifiek project opgericht. Dat is typisch op bouwwerven. Dergelijke maatschappen moeten zich via een ondernemingsloket ook in de KBO laten registreren.