Vzw of vennootschap, hoe kies je de juiste rechtsvorm?

Ben je klaar om een nieuwe activiteit op te starten? Er zijn verschillende rechtsvormen mogelijk, waaronder de vereniging zonder winstoogmerk (vzw). Waarom voor een bepaalde rechtsvorm kiezen? Op welke criteria baseer je je keuze? Een leidraad.

Als je geen advocaat bent, is het niet altijd gemakkelijk om de 'juiste' rechtsvorm te vinden om je activiteiten te omkaderen en je ambities het best te verwezenlijken. Op 1 mei 2019 trad een nieuw Wetboek van vennootschappen en verenigingen (WVV) in werking om het proces te vereenvoudigen ...

Wat zijn de voornaamste veranderingen?

• Het aantal rechtsvormen is sterk verminderd: in feite zijn vele rechtsvormen verdwenen zodat alleen de maatschap, de besloten vennootschap (BV), de naamloze vennootschap (NV), de coöperatieve vennootschap (CV), de vennootschap onder firma (VoF), de commanditaire vennootschap (CommV.) en de Europese rechtsvormen (Europese naamloze vennootschap (SE), de Europese coöperatieve vennootschap (SCE) en Europees economisch samenwerkingsverband (EESV)) overblijven.
• De VZW's kunnen voortaan onbeperkt commerciële en industriële activiteiten uitoefenen, op voorwaarde dat de winst voortvloeiend uit deze activiteiten integraal besteed wordt aan hun belangeloos doel.
• De vennootschap met sociaal oogmerk (VSO) is verdwenen, zodat de rechtsvorm van coöperatieve vennootschap enkel voorbehouden wordt voor de "eigenlijke" coöperatieven, namelijk deze die uitgebaat worden op basis van het coöperatieve ondernemersmodel. De sociale dimensie is nu onderhevig aan een erkenning door een overheidsinstantie als een ‘sociale onderneming’.

Zelfs met deze vereenvoudiging is het niet altijd eenvoudig te weten of je het beste voor een vzw of een vennootschap kiest. En indien je voor een vennootschap kiest, welke rechtsvorm moet je dan kiezen? De besloten vennootschap of de coöperatieve vennootschap? (=de meest voorkomende vormen, de andere zijn voorbehouden voor meer specifieke projecten)

Wat is een VZW?

Een vzw is samengesteld uit minstens twee leden en moet een belangeloos doel nastreven (haar maatschappelijk doel), maar mag vanaf nu onbeperkt commerciële activiteiten uitoefenen.

Het is dus bijna een onderneming zoals alle andere, die ingeschreven is bij de Kruispuntbank van Ondernemingen en die:

• failliet kan gaan;
• zich kan beroepen op de bepalingen van de insolventiewetgeving;
• evenals die van de wetgeving inzake de bestuurdersaansprakelijkheid.

Wat is eigen aan een vzw? Het blijft voor een vzw absoluut verboden winst uit te keren aan haar leden of om rechtstreeks of onrechtstreeks enig vermogensrechtelijk voordeel te verschaffen aan oprichters, leden of bestuurders.

• In onderstaand artikel vind je meer info over de werking van een vzw.
• In deze video leggen we het verschil uit tussen een vzw en een feitelijke vereniging.

VZW of vennootschap: de verschillen

Oogmerk en winstverdeling

Dat is hét grootste verschil. Zoals hierboven uitgelegd, is het voor een vzw wel toegelaten om winst te maken, maar niet om ze uit te keren. Dat is het voornaamste verschil met een vennootschap, zoals de BV (besloten vennootschap).

Je kunt dus voor de vzw-vorm kiezen als je de winst uit de activiteiten van de vereniging wilt gebruiken voor belangeloze doeleinden, in het kader van het sociale doel in de statuten.

Er zijn echter nog andere verschillen tussen vzw's en vennootschappen, met name van financiële, fiscale en administratieve aard.

Minimumkapitaal

In tegenstelling tot de naamloze vennootschap legt de wetgeving geen minimumkapitaal op voor de oprichting van een VZW. Sinds de inwerkingtreding van het nieuwe Wetboek van vennootschappen en verenigingen in 2019, geldt dat trouwens ook voor de besloten vennootschap (BV) of de coöperatieve vennootschap (CV)

Dit betekent natuurlijk niet dat een vzw geen fondsen nodig heeft om zijn doel zonder winstoogmerk na te streven en te overleven. In het algemeen is zijn financiering afkomstig van vier bronnen:

• leden en derden, via contributies, giften, mecenaat, sponsoring enzovoort;
• openbare subsidies;
• eigen activiteiten van de vzw, of het nu gaat om commerciële activiteiten, evenementen, fondsenwerving enzovoort;
• kredieten.

Fiscaliteit

In tegenstelling tot vennootschappen geniet een vzw, die geen commerciële activiteiten met winstoogmerk verricht, een gunstigere belastingregeling.

De vzw is namelijk niet onderworpen aan de vennootschapsbelasting (Ven.B) – die wordt geheven op haar winst – maar aan de belasting op rechtspersonen, die wordt geheven op:

• inkomsten uit onroerend goed (huurinkomsten, kadastraal inkomen, bepaalde meerwaarden enzovoort);
• sommige vormen van inkomsten uit roerende goederen (bv. beleggingen).

Dit voordeel geldt niet voor vzw’s die commerciële activiteiten verrichten (verkoop van goederen of diensten) die winst opleveren, omdat zij in dat geval onder de vennootschapsbelasting (Ven.B) vallen.

Financiering

De financieringsbron kan ook een invloed hebben op de ondernemingsvorm van je project.
Het kan de moeite waard zijn na te denken over de vraag waar je financiering wilt aanvragen/verkrijgen. Voor wie niet afhankelijk wil zijn van subsidies, is de vorm van een vzw bijvoorbeeld niet de meest geschikte ondernemingsvorm.

Waarom geen coöperatieve?

Voor een sociaal of solidair project gaat de keuze voor de rechtsvorm tussen de vzw en de coöperatieve vennootschap (CV). Deze laatste rechtsvorm maakt het namelijk mogelijk om – op basis van het coöperatieve model  – een gemeenschappelijke doelstelling te delen om aan de economische, sociale of culturele behoeften van de coöperanten te voldoen.

Net als de vzw is een CV als rechtsvorm populair in de sector van de sociale en solidaire economie. Ook in Brussel is de beweging van coöperatieve platforms zeer actief en ontstaan er vele initiatieven die worden geconsolideerd en uitgerust door het Platform Coop Brussels.

In België zijn er drie soorten coöperatieven:

• de coöperatieve vennootschap (CV);
• de als sociale onderneming (SO) erkende CV;
• de erkende CVSO.

Vooral de als sociale onderneming (SO) erkende CV en de erkende CVSO zijn vergelijkbaar met vzw's, vanwege hun sociale doel. Ondanks hun overeenkomsten zijn er echter essentiële verschillen tussen deze vormen van CV en de vzw.

Hoe kiezen tussen een VZW en een CV?

Enkele belangrijke verschillen tussen deze twee rechtsvormen:

Het doel

De coöperatieve heeft een interne doelstelling, namelijk het voorzien in de behoeften van haar coöperanten, die haar gebruikers of begunstigden zijn. Zij is dus naar binnen gericht en haar activiteiten worden uitgevoerd ten dienste van haar coöperanten.

De vzw daarentegen streeft een belangeloos doel na, dat niet ten dienste mag – noch kan – staan van haar leden, en is dus naar buiten gericht en al haar activiteiten worden ontwikkeld ten dienste van de zaak (haar sociaal doel).

Oprichting

De coöperatie wordt opgericht via een authentieke akte voor een notaris (je hebt ook een financieel plan nodig), terwijl een vzw kan worden opgericht via een onderhandse akte (in dat geval zijn er alleen publicatiekosten), de notaris is niet verplicht en het financiële plan ook niet.

Winstverdeling

Bij winst moet de coöperatieve deze eerst herinvesteren in haar project, maar niets belet haar om dividend uit te keren aan haar coöperanten.

Voor de vzw is dit niet toegestaan, aangezien zij haar leden geen direct of indirect patrimoniaal voordeel kan verschaffen.

Financiering

De coöperatieve steunt voornamelijk op de bijdrage (financieel, in natura en in arbeid) van haar coöperanten, maar ook op bankleningen. Er wordt minder snel een beroep gedaan op externe financieringsbronnen, om haar autonomie en onafhankelijkheid te behouden. Deze eigenheid is belangrijk voor coöperatieven.

Bij vzw's speelt dit veel minder. Naast de ledenbijdragen doen verenigingen over het algemeen een beroep op externe financiering, via subsidies, giften, mecenaat, sponsoring, verkoop en bijdragen.

Toetreding en vertrek van leden

In een coöperatieve is aansluiting vrijwillig en open, wat wil zeggen dat coöperanten vrijwillig en ongehinderd moeten kunnen toetreden en uittreden, mits zij zich engageren en hun verantwoordelijkheid als lid nemen. Bij uittreding kan de coöperant zijn aandeel terugkrijgen met een mogelijke meerwaarde.

Bij een vzw daarentegen kunnen toelatingsvoorwaarden worden gesteld en niet iedere belangstellende hoeft te worden toegelaten, ook al voldoet hij aan de voorwaarden. Voorts impliceert het vertrek van een lid niet de facto de terugbetaling van zijn inbreng.

Bestuur

Als je een democratisch en participatief bestuur wilt, zijn de statuten van een coöperatieve vennootschap doorgaans beter onderbouwd dan bij andere structuren. 

Vrijwilligerswerk

Op enkele uitzonderingen na, en in tegenstelling tot een vzw, kan een coöperatieve geen gebruik maken van vrijwilligers.

Overschakeling van VZW naar vennootschap

Stel dat je je activiteit start binnen de rechtsvorm van een vzw, kun je de rechtsvorm daarna veranderen in bijvoorbeeld een besloten vennootschap (BV)?

Sinds de hervorming van het Wetboek van Vennootschappen en Verenigingen (WVV) is niet alles meer mogelijk. Zo kun je niet overstappen van een vzw naar een BV. 
In het WVV is vermeld dat vzw’s alleen kunnen worden omgevormd tot coöperatieve vennootschappen die zijn erkend als sociale onderneming. Er zijn 2 mogelijke vormen:  

• de als sociale onderneming erkende CV ("als SO erkende CV") heeft niet als hoofddoel een voordeel toe te kennen aan haar aandeelhouders. 
  Hier volgen de voorwaarden die je moet respecteren:
  • het hoofddoel is om een maatschappelijke impact te genereren voor de mens, het milieu of de samenleving;
  • elk vermogensvoordeel dat wordt uitgekeerd aan de aandeelhouders, in welke vorm dan ook, mag een bepaald rentevoet niet overschrijden;
  •  bij vereffening moet het overblijvende vermogen worden toegewezen op een manier die zo goed mogelijk aansluit bij het doel van de erkende sociale onderneming.
•  de erkende CVSO ("erkende CVSO"). Hier wordt de coöperatieve vennootschap niet alleen erkend als een echte coöperatieve vennootschap, maar ook als een sociale onderneming.

Stappen op weg naar omvorming

1. De RvB van de vzw stelt een toelichtend verslag op dat het project voor de omvorming rechtvaardigt en voegt daarbij de ontwerpstatuten van de erkende coöperatieve vennootschap, een overzicht van de activa en passiva van de vzw en een verslag van de penningmeester van de vzw (of boekhouder-deskundige of bedrijfsrevisor).
2. De voorgestelde wijzigingen moeten duidelijk worden vermeld in de oproeping voor de AV, en twee derde van de leden moet aanwezig of vertegenwoordigd zijn op de AV.
3. Elke wijziging moet twee derde van de uitgebrachte stemmen krijgen, behalve een wijziging van het doel of het belangeloos doel, waarvoor vier vijfde van de uitgebrachte stemmen nodig is.
4. De statuten van de CVSO of van de als SO erkende CV worden opgesteld. 
5. Ze worden voorgelegd aan een notaris om de omvorming bij authentieke akte te laten vaststellen.
6. De akte en statuten worden neergelegd en bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad.
7. De nettoactiva van de vzw moeten worden opgenomen in de jaarrekening van de nieuwe vennootschap en mogen niet worden verdeeld. Pas op dat dit bedrag niet wordt overschat (dit is de verantwoordelijkheid van de bestuurders van de vzw). Bij ontbinding moet dit bedrag worden overgedragen aan een structuur waarvan het doel zo goed mogelijk aansluit bij dat van vennootschap.

Let op: terwijl een vzw minimaal twee leden vereist, zijn voor een coöperatieve vennootschap minimaal drie betrokken leden nodig.

Deze overgang geldt ook in de andere richting: een als SO erkende CV of een erkende CVSO kan haar rechtsvorm ook omvormen tot een vzw.